W dyskusjach często napotykamy nie na argumenty, a manipulacje. Jak rozpoznać manipulację?
Jak rozpoznać sofizmaty? Na początek zobacz część I: „Unikanie rozprawienia się z argumentem”.
Oto podstawowe rodzaje sofizmatów z gatunku „Błędy w założeniach”:
1. Wnioskowanie zapętlone: (circulus vitiosus): Gdy ktoś próbuje udowodnić swoją konkluzję zwyczajnie powtarzając ją innymi słowami. Mówi: „P jest prawdziwe, bo Q jest prawdziwe, a Q jest prawdziwe bo P jest prawdziwe.”
Przykład:
Słowacki był geniuszem, ponieważ pisał arcydzieła, a wiemy o tym ponieważ tylko genialna osoba jest w stanie stworzyć arcydzieła.
2. Ekwiwokacja: Sytuacja, gdy dana osoba używa słowa mającego kilka możliwych znaczeń, raz wykorzystując je w jednym znaczeniu, drugi raz w innym.
Przykład:
Wiem, że naukowcy twierdzą, że zbudowanie perpetuum mobile jest niemożliwe, bo nie pozwalają na to prawa fizyki. Weźmy jednak pod uwagę, że kiedyś prawo pozwalało na niewolnictwo. Skoro to prawo zostało obalone, obalenie praw zakazujących tworzenia perpetuum mobile to tylko kwestia czasu.
3. Pytanie z ukrytym założeniem: Gdy zadający pytanie tak naprawdę powinien zadać dwa, ponieważ próba odpowiedzi na to pytanie wymusza przyjęcie pewnego założenia, niekoniecznie prawdziwego.
Przykład:
Dlaczego tak bardzo uwielbia pan dręczyć sąsiadów puszczaniem muzyki na pełen regulator, że słychać to na kilometr dookoła?
Tak naprawdę to dwa pytania: „Dlaczego puszcza pan głośno muzykę? Czy lubi pan dręczyć sąsiadów?)
4. Części są tożsame z całością (pars pro toto): Gdy ktoś zapewnia, że coś co jest prawdziwe dla części musi być prawdziwe dla całości.
Przykład:
Zakupiłem najwyższej jakości produkty, ten sernik z pewnością będzie absolutną rewelacja.
5. Całość jest tożsama z częściami (totum pro parte): Gdy ktoś zapewnia, że coś co jest prawdziwe dla całości musi być prawdziwe dla części. Odwrotność poprzedniego błędu logicznego.
Przykład:
Dlaczego zabijanie ludzi ma być takie złe? Jesteśmy tym co jemy, jeśli Cię zastrzelę tak naprawdę tylko przearanżuję układ kilku hamburgerów, frytek i coli.
6. Albo-albo: Gdy ktoś się upiera, że musimy wybierać między dwoma alternatywami, gdy w rzeczywistości jest więcej możliwości wyboru.
Przykład:
Albo wierzysz w ewolucję, albo jesteś kreacjonistycznym świrem. Twierdzisz, że nie jesteś przekonany co do darwinizmu, a zatem jesteś świrem.
7. Wypowiedź celowo myląca znaczenia: Ma to miejsce zwłaszcza wtedy, gdy treść wypowiedzi mylącej znaczenia jest sensowna również i przy jej dosłownym rozumieniu. Bywa wykorzystywana w celu ośmieszenia odpowiadającego, szczególnie w sytuacji gdy zadający pytanie występuje z pozycji autorytetu.
Przykład:
Profesor pyta na egzaminie z anatomii – Gdzie znajduje się serce?
Student odpowiada – W klatce piersiowej.
Profesor – Źle! Serce znajduje się w worku osierdziowym!
Wypowiedź taką da się odeprzeć stosując ją zwrotnie wobec oponenta:
Student – rozumiem, a w takim razie, gdybym zapytał Pana Profesora gdzie obecnie się znajduje, to co by Profesor odpowiedział – w auli, czy w kalesonach…?
